De komst van het coronavirus en de bijbehorende maatregelen hebben onze samenleving sterk beïnvloed. Ook ons mediagedrag is substantieel veranderd. We hebben vooral méér media gebruikt, omdat we meer thuis waren. Ook hebben we méér nieuwsmediamerken geconsulteerd, omdat we goed op de hoogte wilden blijven. Dat zijn we in grotere mate via digitale kanalen gaan doen. Maar zijn deze veranderingen van blijvende aard? En voltrekken ze zich onder alle doelgroepen? In welke mate spelen mediabedrijven hierop in met hun beleid? Uit de Mediamonitor 2021 van het Commissariaat voor de Media blijkt dat drie onderliggende trends de veranderende consumptie kenmerken en de strategische keuzes van mediabedrijven (mede) bepalen.
Trend 1: Digitalisering mediaconsumptie zet door, ondanks tijdelijke stijging in consumptie traditionele kanalen
De mediasector was meer dan tevreden over de na jaren weer stijgende consumptie van traditionele mediakanalen. In tijden van corona wordt er meer naar TV-zenders en radiozenders gekeken en geluisterd. Nieuws- en actualiteitenprogramma’s zijn populair, en worden relatief weinig uitgesteld geconsumeerd. Dit blijkt echter vooral door de leeftijdsgroep van 65 jaar en ouder te zijn veroorzaakt, die niet alleen nieuws maar ook fictie nog graag lineair kijken. Jongeren tot 34 jaar kijken steeds minder lineair televisie. Van de totale tijd die ze achter het televisiescherm doorbrengen, wordt nog maar 50 tot 60 procent aan lineaire televisie besteed. Ook de luistertijd en het bereik van radiozenders daalt in de groep van 50 jaar en jonger, terwijl het over alle Nederlanders behoorlijk stabiel is of zelfs groeit. Zowel kijken als luisteren onder de jongeren vindt steeds vaker via digitale kanalen plaats. Deze trend zet ook in de eerste helft van 2021 verder door. Het lijkt dus een blijvende verandering in mediagebruik te weerspiegelen, die vooralsnog langzaam van jong naar oud wordt doorgezet.
Trend 2: Streamen wordt mainstream
Het gebruik van video-on-demand is in 2020 verder gegroeid; evenals het aanbod. Steeds meer aanbieders uit binnen- en buitenland bieden hoogwaardige content aan. De content wordt bekeken op het moment dat men het wil, maar ook live streaming is in opmars. Digitale audiodiensten-on-demand zijn eveneens in de lift. Het aantal aanbieders groeit ook hier en men is in toenemende mate bereid voor content te betalen. In 2020 heeft de eerder ingezette groeispurt van podcasts verder doorgezet. Onder jongeren is de grootste rek uit de groei, maar er is nog volop groei in de middelbare leeftijdsgroep. Dit zien we ook in het videosegment. Het on-demand kijken naar video-content en luisteren naar on-demand audio-content is anno 2020 mainstream geworden en breed verdeeld over alle leeftijden. Alleen de oudste groep loopt hier nog iets achter.
Onderzoekbureau GfK voert al enkele jaren het onderzoek ‘Trends in Digitale Media’ uit, waarin Nederlanders van 13 jaar en ouder wordt gevraagd welke kijkplatformen voor audiovisuele content men, onafhankelijk van het apparaat, gebruikt. Uit dit onderzoek blijkt dat het gebruik van met name Netflix en YouTube de afgelopen jaren flink is gegroeid; respectievelijk 50 en 60 procent van alle Nederlanders van 13 jaar en ouder maakt hier weleens gebruik van. Naast YouTube en Netflix zijn ook de on-demanddiensten van de TV-aanbieders, NPO Start/Plus en Videoland van belang voor de Nederlanders; evenals Disney+ en de sportaanbieders FOX Sports (nu ESPN) en Ziggo Sport. De twee platformen van RTL (Videoland en RTL XL) tezamen worden ook door een substantieel deel van het Nederlandse publiek gebruikt. Het platform Kijk (van Talpa Network) wordt volgens dit onderzoek relatief het minste gebruikt van alle kijkplatformen van omroeporganisaties. Het in 2014 opgerichte platform NLZiet, waar een combinatie van programma’s van NPO, RTL en Talpa wordt aangeboden, heeft in 2020 nog geen positie in de top 10 verworven. Wat NPO Start/Plus betreft, de wijzigingen in de TIDM vragenlijst verklaren de schommelingen in resultaat: in de meting tot 2017 gevraagd als ‘Uitzending gemist’, in 2017/2018 als NPO Start, in 2019 als combinatie NPO Start/Plus en vanaf 2020 zijn NPO Start en NPO Plus ieder apart gemeten en later qua gebruikspercentage samengevoegd (gecombineerd gebruik is daarbij ontdubbeld).
Trend 3: Mediakanalen convergeren
Waar we in het verleden duidelijke scheidslijnen tussen media kenden, zien we nu dat de meeste (grotere) mediabedrijven crossmediale producten aanbieden. Uitgevers die van oudsher aanbieder van het geschreven woord zijn, stappen nu massaal in podcasts. Dit is logisch gezien de aard van de content die zij maken. Tijdschriften en dagbladen worden steeds meer digitaal gelezen en TV-zenders lanceren nieuwe formats eerst online. Nieuwsmediamerken worden zowel online als via sociale media goed gevonden. Dit betekent dat de scheidslijnen tussen mediumtypen vervagen en het steeds minder relevant wordt waar men met het merk in aanraking is gekomen. Mediabedrijven reageren hierop door hun media-aanbod onder één herkenbaar merk te positioneren. Na NPO en AD geldt dit in 2021 ook voor NRC en RTL.
Mediabedrijven bevinden zich in een kanteljaar
Deze trends in mediaconsumptie luiden het kanteljaar in de digitale transitie in. Dagbladen zijn digitaal goed opgesteld en omroepen vinden steeds beter de crossmediale weg. Crossmediale schaalgrootte, meer betalende abonnees en het gericht kunnen aanbieden van advertenties aan niet betalende gebruikers die hun inloggegevens achterlaten, zouden het voortbestaan van Nederlandse mediabedrijven kunnen garanderen.
Door het nastreven van schaalgrootte ontstaat tegelijkertijd het risico dat de concentratie op de mediamarkten sterk groeit en dat daarmee de pluriformiteit en onafhankelijkheid in gedrang kunnen komen. In 2020 heeft DPG Media Sanoma overgenomen en heeft de mediaconcentratie een nieuw niveau bereikt. In 2021 heeft RTL Group (Bertelsmann) aangekondigd Talpa Network te willen overnemen. Na een ongekende concentratie in de uitgeverijsector lijkt nu een mediagigant op het gebied van audiovisuele media in Nederland te ontstaan.
In de Mediamonitor 2021 analyseren we de achtergrond en bespreken mogelijke gevolgen van deze concentratie. Ook geven we een aantal aanbevelingen voor het behoud van een gezond medialandschap in Nederland. De komende jaren blijven we de gevolgen van de toenemende mediaconcentratie op de pluriformiteit van het aanbod monitoren.
Over de Mediamonitor
Het Commissariaat voor de Media monitort al twintig jaar de mediaontwikkelingen en de effecten daarvan op de diversiteit en onafhankelijkheid van de informatievoorziening.
Deze tekst is de samenvatting van het rapport door het Commissariaat voor de Media die op hun site is gepubliceerd aangevuld door Screenforce met informatie uit dit rapport. Download hier de Mediamonitor 2021
