Dat meldt Mary Berkhout-Nio, programmadirecteur bij Netwerk Mediawijsheid, op basis van onderzoek door Kantar-Public. Hoewel het iets beter gesteld is met de mediawijsheid van Nederlanders dan vijf jaar geleden, wordt deze ontwikkeling ingehaald door de razendsnelle manier waarop media en technologie zich ontwikkelen. Volgens haar is het dan ook van levensbelang dat iedereen in Nederland mediawijs is. Uit dit onderzoek door Kantar Public blijkt onder meer dat 58% van de volwassen Nederlanders boven de 18 jaar (8,4 miljoen mensen) onvoldoende mediawijs is. Onder jongeren tussen de 12 en 18 jaar is dit aantal 0,7 miljoen. In totaal zijn dus bijna 9,1 miljoen Nederlanders onvoldoende mediawijs. Het Commissariaat voor de Media constateert in dat kader, in de net gepubliceerde Mediamonitor 2023, dat het mediagebruik, vooral van jongeren, zich in toenemende mate online af en op platforms van grote internationale spelers afspeelt.

Ontwikkelingen in sneltreinvaart
Op het eerste gezicht zie je een positieve ontwikkeling ten opzichte van 2018, toen een vergelijkbaar onderzoek werd gedaan onder volwassenen en jongeren. Het niveau van mediawijsheid werd toen vastgesteld op basis van het Mediawijsheid Competentiemodel uit 2012. ‘We zien dat mensen weliswaar mediawijzer zijn geworden, mede door de coronapandemie, maar het is lastig bij te blijven omdat het digitale medialandschap zo snel verandert’, aldus Mary. ‘Dit geldt voor alle lagen van de samenleving. Er gebeurt ook zo veel met media. Denk alleen al aan de opkomst van generatieve AI, zoals ChatGPT. De steeds geloofwaardiger wordende deepfakes, de stroom aan nieuwe apps die erbij komen en ga zo maar door.’

Het omgaan met media wordt voor veel mensen steeds ingewikkelder
‘Het omgaan met media wordt voor veel mensen steeds ingewikkelder. Download je die app nu wel of niet, durf je op die link te klikken, maak je een account op TikTok of houd je het bij Facebook? Allemaal keuzes waar veel mensen de gevolgen niet van kunnen overzien en dat maakt ze onzeker. En dat mensen het tempo niet meer kunnen volgen, speelt in alle lagen van de samenleving.’

Gebrek aan een kritische houding
Het onderzoek van Kantar-Public laat verder zien dat Nederlanders nog te weinig kennis hebben over hoe media tot stand komen. Zo is het opvallend dat 77% van de Nederlanders niet nadenkt over verdienmodellen van internetbedrijven, zoals bijvoorbeeld de advertentie-inkomsten via zoekmachines. 70% denkt niet na over de kleuring van het nieuws. Meer dan de helft van de volwassenen lijkt niet bezorgd te zijn over nepnieuws en desinformatie, een percentage dat nog hoger is onder jongeren.

Een gezonde digitale balans
Ook de worsteling met een gezonde digitale balans komt duidelijk uit het onderzoek naar voren. Zo vindt 40% van de jongeren zichzelf door hun mediagebruik minder productief in het dagelijks leven dan zij zouden willen. Dat is een fors verschil met volwassenen, waar dat aantal slechts 19% is. Ook worstelen jongeren met het aanpassen van hun gedrag wanneer mediagebruik te ongezond wordt. Bijna 60% geeft aan hier niet toe in staat te zijn, tegenover 40% van de volwassenen. Jongeren ervaren niet alleen een afname in productiviteit door mediagebruik, maar er wordt ook weinig over gesproken. Meer dan de helft van de jongeren denkt niet na over de digitale omgangsvormen (56%) en drie op de vijf jongeren bespreekt dit probleem niet met anderen.

Commissariaat voor de Media constateert kloof tussen ouderen en jongeren
Het mediagebruik, vooral van jongeren, speelt zich in toenemende mate online af en op platforms van grote internationale spelers. De kloof tussen het mediagebruik van jongeren en oudere leeftijdsgroepen wordt steeds groter. Dat blijkt uit de Mediamonitor 2023, die het Commissariaat voor de Media publiceerde. De uitdaging voor zowel mediabeleid als de mediasector is om onafhankelijk en divers media-aanbod te blijven waarborgen in het licht van deze ontwikkelingen. En om een nieuwe generatie in een online omgeving in contact te laten komen met kwaliteitsmedia en professionele journalistiek. Daarom is het belangrijk dat beleidsmakers nadenken over zichtbaarheid van professionele journalistiek, met name in de online omgeving.

Het vertrouwen in (nieuws) berichten van traditionele media is veel groter dan die via sociale media
De snelle ontwikkeling van het digitale landschap maakt dat Nederlanders meer vertrouwen hebben in het de berichten en het nieuws van traditionele media. Dat blijkt uit het laatste Trends in Digitale Media Onderzoek door GfK. Het vertrouwen in de berichten en nieuws van traditionele media zoals TV, radio, nieuwssites en -apps en dagbladen is veel groter dan in nieuws via sociale media. Bijna driekwart van alle ondervraagden geeft het nieuws via social media een onvoldoende. Actualiteiten/journaal op TV is het meest vertrouwd. Traditionele nieuwsmedia zoals TV, radio en dagbladen zagen het rapportcijfer met 3 procentpunten toenemen.

Figuur: In welke mate heeft u vertrouwen in de berichten en het nieuws van de verschillende nieuwsmedia?
Bron: GfK Trends in Digitale Media

Deze tekst is een samenvatting van het artikel van Netwerk Mediawijsheid aangevuld met informatie uit het laatste GfK Trends In Digitale Media onderzoek en de net gepubliceerde Mediamonitor 2023 van het Commissariaat voor de Media.