Het gegeven dat het mediagebruik van jongeren steeds meer richting social media verschuift, was voor het Commissariaat voor de Media aanleiding om te onderzoeken wat de invloed hiervan is op de informatievoorziening van jongeren. In dit artikel vat Screenforce de belangrijkste bevindingen van het onderzoek samen. Ook duiken wij wat dieper in de doelgroepcijfers over vertrouwen in nieuwsmedia, uit het onlangs verschenen Trends in Digitale Media onderzoek van GfK dat mede in opdracht van Screenforce is uitgevoerd.

Achtergrond
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat jongeren steeds minder gebruik maken van traditionele media, en steeds meer van sociale media. Ook als het gaat om nieuws. In eerder onderzoek van het Commissariaat voor de Media (Commissariaat werden naast dalend gebruik van nieuws ook  indicaties gevonden voor dalende nieuwsinteresse onder jongeren en een dalend vertrouwen in het merendeel van het nieuws onder degenen die sociale media als voornaamste nieuwsbron gebruiken. Onder hen zijn veel jongeren. Voor het Commissariaat vormde dit aanleiding te onderzoeken hoe het veranderende nieuwsgebruik en het toegenomen belang van sociale media invloed heeft op het informatiegebruik van jongeren.

Het onderzoekstraject bestond in de eerste plaats uit een grootschalig vragenlijstonderzoek onder jongeren van 16-24 jaar met specifiek aandacht voor de rol die sociale media spelen in hun leven en de gewoontes die zij hebben ontwikkeld om zich op de hoogte te houden van wat er speelt in de wereld. Om een vergelijking mogelijk te maken met een oudere generatie is de vragenlijst ook voorgelegd aan 40- 65-jarigen. In totaal zijn in maart van dit jaar 2.010 16-24-jarigen en 497 40-65-jarigen ondervraagd door marktonderzoeksbureau Ipsos I&O.

Opgroeien met sociale media en nieuws
Jongeren van 16-24 jaar zijn opgegroeid met sociale media. En de sociale media-apps zijn van grote betekenis in hun leven, zo blijkt ook uit het vragenlijstonderzoek. Voor 65 procent van de jongeren is een sociale media app zelfs de eerste app die ze openen. Onder de oudere generatie ligt dit aandeel veel lager met 29 procent. Maar ook de oudere generatie oriënteert zich eerst via de mobiele telefoon en pas daarna via traditionele media. Maar anders dan de jongere generatie, checken zij via hun telefoon als eerste het nieuws.

Ook het mediagebruik van de oudere generatie is veranderd. Dat leidde tot minder zichtbaar nieuwsgebruik: vaker checken van de mobiel aan tafel waardoor het voor jongeren onduidelijk is of hun ouders het nieuws checken of iets anders doen, en de papieren krant die in steeds minder huishoudens op tafel ligt. Bovendien kijkt men minder vaak op vaste tijden naar het televisienieuws. Kortom, jongeren groeien steeds meer op in huishoudens waar nieuwsgebruik in mindere mate een zichtbare gewoonte is. Wel praten 2 van de 3 jongeren regelmatig met hun ouders/verzorgers over het nieuws. 62 procent van de jongeren praat ook regelmatig over nieuws met hun vrienden en dit aandeel neemt toe met de leeftijd.

Op de hoogte blijven van wat er speelt in de wereld
Om mee te kunnen praten is het nodig dat ook jongeren op de hoogte zijn van wat er speelt. Van de jongeren vindt 58 procent dat ze op de hoogte blijven van het meest belangrijke nieuws, omdat het automatisch voorbij komt via sociale media. Maar slechts 27 procent besteedt iedere dag bewust tijd aan het bijhouden van nieuws. Bij de oudere generatie is dit 56 procent. Het bewust omgaan met nieuws en het actief zoeken naar nieuws en daarbij gebruik maken van journalistieke bronnen neemt wel toe naarmate jongeren ouder worden.

Sociale media hebben een vaste plek verworven in het leven van de overgrote meerderheid van de jongeren, zoals te zien is in onderstaande figuur. Een groot deel van de jongeren blijft (ook) op de hoogte van wat er speelt via familie, vrienden en andere bekenden. Alle andere bronnen spelen een aanzienlijk kleinere rol. Jongeren verschillen aanzienlijk van de ondervraagde volwassenen op dit vlak. Het gebruik van journalistieke bronnen als nieuwssites en -apps en nieuwsuitzendingen op televisie komt juist veel meer vooronder deze groep.

Figuur 1: Hoe blijf je over het algemeen op de hoogte van wat er speelt in de wereld?

Bron: CvdM

Controleren of iets klopt
Om te controleren of iets klopt vormen zoekmachines zoals Google de voornaamste bron. Hierin wijken jongeren niet af van de oudere generatie, die eveneens vooral zoekmachines gebruikt voor verdieping en controle. Nieuwswebsites of -apps volgen op afstand. Ongeveer een vijfde van de jongeren blijft ook voor betrouwbaarheidschecks sociale media gebruiken, terwijl de nieuwsuitzendingen op TV voor ouderen een veel grotere rol spelen.

Figuur 2: Stel je wilt weten of een bericht dat je tegenkomst klopt. Wat doe je?

Bron: CvdM

Basishouding van vertrouwen in nieuws
Er is al veel onderzoek gedaan naar vertrouwen in nieuws. In dit onderzoek heeft het Commissariaat gekeken naar vertrouwen door 4 stellingen aan de respondenten voor te leggen, zoals te zien is in onderstaande figuur. Het percentage dat geen vertrouwen meer heeft in het nieuws is gelijk aan het percentage ouderen dat geen vertrouwen meer heeft. Het Commissariaat concludeert dat er geen reden is om te veronderstellen dat de meeste jongeren geen vertrouwen in het nieuws hebben. In tegendeel: met een onderzoekende en soms kritische houding neemt 94 procent van de jongeren in de basis een houding van vertrouwen aan.

Figuur 3: In hoeverre ben je het eens met onderstaande stelling?

Bron: CvdM

Vertrouwen in nieuwsmedia uit het Trends in Digitale Media onderzoek
Uit het Trends in Digitale Media onderzoek dat GfK voor onder meer Screenforce heeft uitgevoerd zien wij dat het vertrouwen in verschillende nieuwsmedia zich verschillend ontwikkelt. Waar het vertrouwen in nieuwsberichtgeving op onder andere TV en radio stabiel is, daalt het vertrouwen in nieuwsberichten op sociale media. Wanneer we kijken naar de uitsplitsing naar leeftijd, zoals in onderstaande grafiek te zien is, is wel te zien dat het vertrouwen in nieuwsberichten op sociale media hoger ligt bij 13-17 jarigen en 18-34 jarigen dan bij het gemiddelde van alle respondenten. Tegelijkertijd is het vertrouwen in nieuwberichten op TV bij deze leeftijdsgroepen niet lager dan voor andere leeftijden.

Figuur 4: Mate waarin men vertrouwen heeft in nieuwsberichtgeving in media (rapportcijfer) 

Bron: Trends in Digitale Media onderzoek 2024 GfK

Interesse in het nieuws
In het onderzoek heeft het Commissariaat de interesse van jongeren in het nieuws ondervraagd door middel van het voorleggen van 23 fictieve headlines en de vraag in hoeverre zij geïnteresseerd zijn in de berichten. Voor de analyse zijn de berichten ingedeeld in verschillende categorieën: algemeen conventioneel nieuws (algemeen, binnenlands, politiek en buitenlands nieuws), conventioneel nieuws voor jongeren (hetzelfde type berichten, maar dan met relevante invalshoek voor jongeren), ander nieuws (human interest, sport algemeen) en ander nieuws voor jongeren (idem, gericht op jongeren). De interesse in de verschillende categorieën is te zien in onderstaande figuur.

Figuur 5: Gemiddeld aantal items waarin jongeren en de oudere generatie geïnteresseerd zijn per nieuwcategorie

Bron: CvdM

Naarmate de leeftijd toeneemt en opleidingen theoretischer worden, raken jongeren in meer nieuwsonderwerpen geïnteresseerd. Op onderwerpniveau zelf neemt de interesse dan met name toe in de conventionele nieuwsonderwerpen zoals politiek, buitenlands nieuws, duurzaamheid, discriminatie en economisch nieuws. Als het erom gaat nieuws interessant te maken binnen sociale media, de plek waar jongeren zijn, dan waardeert meer dan twee derde van de jongeren het als verschillende invalshoeken worden belicht, uitleg wordt gegeven waarom iets belangrijk is, en nieuws gebracht wordt dat voor jongeren interessant is.

Bekendheid nieuwsmerken
Het Nederlandse nieuwslandschap kent een aantal sterke nieuwsmerken. De grote landelijke nieuwsmerken zoals De Telegraaf, RTL Nieuws, NU.nl of de NOS zijn in ieder geval bekend van naam bij driekwart van de jongeren. De bekendheidspercentages liggen onder de oudere generatie niet veel hoger. Ook voor wat betreft het tegenkomen van de nieuwsmerken zijn de verschillen tussen jongeren en de oudere generatie niet zo groot, maar dat verschilt wel sterk per merk: 35 procent van de jongeren komt bijvoorbeeld de Telegraaf tegen en 72 procent de NOS. En dat heeft te maken met de stevige aanwezigheid van de NOS op sociale media met merken die specifiek gericht zijn op jongeren, zoals NOS Stories en NOS op 3.

Samenvattend
Het idee dat jongeren geen vertrouwen zouden hebben in nieuws, en niet geïnteresseerd zouden zijn in nieuws wordt door het onderzoek van het Commissariaat tegengesproken. Wel zien zij een andere manier van consumeren, waarbij jongeren verwachten dat het nieuws naar hen toekomt en sociale media een grotere rol spelen. Ook is er behoefte aan een insteek die meer op hun eigen belevingswereld aansluit en van verschillende kanten wordt belicht. Nieuwsorganisaties die actief zijn op de platformen waar de jongeren gebruik van maken en hen weten aan te spreken op een manier die bij hen past, zoals de NOS, hebben de grootste kans om relevant te blijven voor deze doelgroep.

Dit artikel is een samenvatting door Screenforce van een deel van het onderzoek. Voor het volledige rapport klik hier.